Gimnazjum im. Św. Faustyny w Świnicach Warckich

OPIS CMENTARZA W GRODZISKU z 1877 r.

wg MARII KONOPNICKIEJ

ZAMIESZKAŁEJ W POBLISKIM GUSINIE w latach 1872-1877

Nie widziałam milszego zakątka, jak był mały, wiejski cmentarz w Grodzisku. Niski wał z kamieni z trzech stron go tylko grodził, ale z czwartej za to grunt był wzniesiony dość znacznie, a pod nim, jak okiem zajrzeć, ciągnęły się mokre łąki, wiły strugi i czerniły kępy olszowe.
Od niższej, piaszczystej strony kopano zwykle chłopskie doły, iż robota była tam lżejszą, i co się zresztą ma chłop skrabać gdzieś na górę. Tuś żył, tu leż i basta. Murowane znów groby a było ich kilka, stały na stromym skraju cmentarza i świeciły z góry wapnem lub cegłą czerwoną. Z brzegu, u wejścia, kilka drobnych, ledwo ociosanych i krzywo zatkniętych krzyżyków sterczało z piaszczystych, rozsypujących się wzgórków. Dalej, na górze, stały krzyże, co się nazywa, zielone, niebieskie, żółte, z daszkami, z włóczniami, był nawet taki, co miał kurka blaszanego na wierzchu. W połowie wysokości była na nich zwykle przybita okrągła, wapnem pobielona tablica, na której stał napis. Napisy były różne. Czasem wprost: D. O. M. Tomasz Balcer albo Maciej Kmiecik, albo Walenty Kałużny, czasem wszakże bywały tam i inne jeszcze rzeczy.
Był wtedy we wsi organista Sroczyński, wielce uczony, który ze dworu książki pożyczał i pisywał wiersze. Ten, co przedniejszym gospodarzom sam napisy na tablicy układał, albo może i z książek je formował. Trudno wiedzieć. On to dla Trusika, karczmarza, taki wyszykował napis:

Moi kochani dobranoc.

Dobrze jest cóż boska moc

Czyni z nami. Dziękuję wam za waszą wierność.

Jezus woła mnie na wieczność.

BądĽ i z wami.

Była to bardzo piękna tablica, a dobroduszność tego napisu zawsze mnie rozrzewniała głęboko. Ale prawdziwym triumfem Sroczyńskiego był krzyż ogólny cmentarny, w pośrodku mogił stojący, wedle jego dyspozycji zrobiony. Krzyż ten był cały czerwony, trzy białe gałki miał u szczytów, a poniżej przybitych stóp Chrystusa wielką trupią głowę na dwóch piszczelach, jakby z mamuta wyjętych, opartą, pod nią zaś tablica z takim napisem:

I nierychło, nierychło godziny spływają,

Ach, leniwe kwadranse rokiem się stają,

Żelazne czasy moje i chwilowe wieki,

Przez które z łez nie oschną powieki.

Nieszczęśliwe kwadranse, przeklęte minuty,

Niejeden z was przeminie i styczeń, i luty.

I miesięczne promienie zagasną, i słońca,

A nigdy się wieczność nie doczeka końca.

Podobno Sroczyński kupił sobie w tym czasie srebrny zegarek i to zapewne natchnęło go owymi aluzjami do kwadransów i minut. Cmentarz w Grodzisku był zwykle bardzo ożywiony: to krowina jaka połakomiła się na nędzny chwast, jaki tam wyrastał, to szkapa spętana wlazła i wyleĽć nie chciała to kury grzebały się w piasku.

Ale najwięcej ruchu sprawiały chłopaki wdrapujące się pod górę, od łąki, po fujarki wiosną. Co która wierzba wypuściła rózgę, chlast!...już jej nie ma. A pod drzewem leży wykręcony biel, czasem mokry jeszcze od miazgi, i trzpień zepsuty, i moc naszarpanych liści, a na całym tym pobojowisku siedzi Antek od kowala; bose nogi zwieszają mu się z górki, muchy łażą mu po twarzy, włosy na oczy spadły, on gra, a gra, aż echo od kęp olszowych idzie, a tu mu skowronek podrzeĽnia, w ton wpada, przebija zawodzenie fujarki i ginie w jasności słonecznej.
Taką to kapelę miały groby na onym cmentarzu.
A mieszał się do niej często i klekot bocianów brodzących po łące.
Kiedym tam była po raz ostatni, zbierały się właśnie ku odlotowi.
Pod wieczór się już miało i słońce gasło, kiedy zaczęły się zlatywać na łąkę. Z czterech stron świata leciały, a co który przyleciał to wszczynał się klekot taki, że aż w uszach lgło. Stado zebrało się wreszcie, chwytając naprędce żer w łąkach przygodnych i jakby czekając na hasło. Aż, gdy zorze przed zachodnie stanęły nad lasem, zerwały się bociany z ogromnym klekotem i biciem skrzydeł ciężkich i popłynęły w tę różaność złotą długim, długim sznurem. A każdy na piórach miał plamkę czarną, niby grudkę czarnej ziemi, zabraną z tych pól, kędy się ich gniazda zostały...

(Maria Konopnicka, Pisma wybrane, Warszawa 1951r. „Książka i Wiedza „ t. II, str. 151-153)

Cmentarz w Grodzisku

Wstecz